Czy dewiza „Wolność – Równość – Braterstwo” jest masońska?

Pamiętam po dziś dzień zdziwienie pewnej Siostry i towarzyszący temu zdziwieniu wyraz twarzy, gdy oświadczyłem w jednej z naszych masońskich dyskusji, powołując się na B∴ Rogera Dacheza, że potrójna dewiza republikańska „Wolność –  Równość – Braterstwo” nie jest znana Obediencjom, które nie są związane z Francją.  

Siostrze się w sumie nie dziwie. Bardzo długo wydawało mi się, że te trzy wartości, które stanowią podstawę kontynentalnego Wolnomularstwa są nieodzownie z nim związane, a Bracia i Siostry uznają je za swoją dewizę na wszystkich krańcach ziemi i przywołują je rytualnie we wszystkich masońskich Świątyniach. Ba, myślałem nawet, że to właśnie Republika Francuska zawdzięcza swoją dewizę Wolnomularstwu. Jednak historia zdaje się temu przeczyć. Wolnomularze i Wolnomularki radzili sobie bowiem bez niej przez długie lata, by nie powiedzieć wieki. Niektórzy i niektóre nadal sobie zresztą bez niej bardzo dobrze radzą.

Profańskie pochodzenie masońskiej dewizy

Jak zauważa historyk, masonolog i Brat, Roger Dachez: „[S]formułowanie Wolność – Równość – Braterstwo pojawiło się w dyskursie wolnomularskim dopiero po jego przyjęciu przez Republikę, z pewnością nie wcześniej, w przeciwieństwie do tego co głosi pewna nadal żywa legenda”. Te trzy słowa zaczynają widnieć na francuskich dokumentach państwowych dopiero z początkiem 1793 roku i w dodatku w bardzo ciekawym anturażu: „Jedność, Niepodzielność Republiki – Wolność, Równość, Braterstwo, albo Śmierć”…

W kontekście wolnomularskim potrójna dewiza pojawia się po raz pierwszy w czerwcu 1793 roku jako nazwa wyróżniająca jednej z francuskich Lóż. Została ona również wymieniona w Księdze Architektury Wielce Szanownej Wielkiej Loży Francji, lecz zaledwie jednokrotnie. Wielką Lożę rozwiązano w 1799 roku, kilkanaście lat po tym jak nie wyraziła ona zgody na fuzję z Wielkim Wschodem (1773). Do 1848 roku nie znajdziemy tego hasła w żadnych dokumentach masońskich.

S∴ Irène Mainguy wymienia wiele innych dewiz, które znajdujemy na dokumentach wolnomularskich od XVIII wieku. Charakteryzują się one wielką różnorodnością. Wśród nich na dyplomach masońskich wydawanych od XVIII do XIX wieku mamy: Zbawienie –Męstwo – Jedność , Cisza – Jedność – Pokój, Zapał – Jedność – Siła, Dobroczynność – Braterstwo – Tolerancja, Siła – Mądrość – Jedność, Wiara – Nadzieja – Miłosierdzie, Jedność – Cnota – Honor [1]. Jak widzimy to raczej „Jedność” zdaje się wieść prym do końca nowożytności.

Przejęcie przez Wolnomularstwo

Powróćmy jednak do profańskiej historii naszej „masońskiej dewizy”. 24 lutego 1848 roku tymczasowy rząd ogłasza „Wolność – Równość – Braterstwo” za zasady, dewizę i hasło ludu francuskiego. Przywrócona zostaje również w tym czasie trójkolorowa flaga z czasów Pierwszej Republiki z wyhaftowanym napisem „Republika Francuska” i trzema słowami, o których tutaj mowa.

W tym samym roku dochodzi do ciekawego wydarzenia. Rząd zaprasza delegatów Lóż wolnomularskich na oficjalne spotkanie. Padają wówczas interesujące słowa z ust jednego delegata, B:. Betranda. W obliczu przywołanych powyżej faktów uznać można, że proponują one nową, nieco rewizjonistyczną narrację genezy potrójnej dewizy… Przywołajmy tę wypowiedź tutaj:

„Wolnomularze od zawsze umieszczali na swoich sztandarach słowa: Wolność, Równość, Braterstwo. Widząc je teraz na fladze Francji, Wolnomularze przyjmują z radością zwycięstwo swoich wartości i cieszą się, że cała ojczyzna otrzymała wolnomularską konsekrację” [2].  

Nie trzeba było dalej długo czekać. Niespełna rok później konwent Wielkiego Wschodu Francji (1849) zmienił brzmienie pierwszego artykułu swojej Konstytucji i dodał do niego zdanie: „Dewizą [Wolnomularstwa] było od  z a w s z e: Wolność, Równość, Braterstwo”[3]. W tym samym dokumencie W∴W∴F∴ dopisano również, że u podstaw Wolnomularstwa znajduje się „wiara w Boga i w nieśmiertelność duszy”. Z tych fundamentalnych założeń przyjdzie jeszcze Wielkiemu Wschodowi się wycofać za kilkadziesiąt lat…

Do Szkotyzmu dewiza ta trafia dopiero w 1873 roku, gdy zostaje zaakceptowana przez Radę Najwyższą Francji. Następnie przyjmują nią dwie inne francuskie Obediencje – Wielka Symboliczna Loża Szkocka (1880) i Wielka Loża Francji powołana ponownie do życia gdzieś między 1894 a 1896 rokiem. Uznaje ją także Międzynarodowy Mieszkany Zakon Wolnomularski „Le Droit Humain” założony w 1901 roku. Zagościła ona również w Rytuałach Wielkiej Żeńskiej Loży Francji i Wielkiej Loży Kultur i Duchowości, w których to po potrójnym Wezwaniu Szkockim Siostry i Bracia wznoszą okrzyk składający się z tych trzech wyrazów.   

Dwudziestowieczne próby reformy

Zwróćmy uwagę, że historia Wolnomularstwa zna także próby zmienienia dewizy. Po wojnie niejaki „stary Filozof” w masońskim czasopiśmie „La Chaîne d’Union” zaproponował, aby „równość” (fr. égalité) zastąpić „sprawiedliwością” (fr. équité). To ostatnie słowo oddaje według niego lepiej „niepodważalne ideały”, do których zmierza Zakon, „równie znakomite jak te ujęte w triadzie cnót teologalnych” [4].

Reformę tę gorąco popierał B∴ Jules Boucher, który w swojej pracy La Symbolique maçonnique z 1948 roku zaproponował jednocześnie zastąpienie Braterstwa Przyjaźnią. Braterstwo jego zdaniem „implikuje jedynie przypadkową relację”. „Dwóch braci (zrodzonych z tej samej matki) – tłumaczy – może równie dobrze nie odczuwać wobec siebie przyjaźni” [5]. Stąd pomysł na nową dewizę i nowe rytualne Wezwanie: „Wolność – Sprawiedliwość – Przyjaźń”. W języku francuskim każde z tych słów (Liberté, Equité, Amitié) składa się z trzech sylab i, jak zauważa Boucher, „w pełni wyraża Ideał Masoński” [6].  

Te wszystkie próby spełzły jednak na niczym. Większość europejskich Obediencji, które wprost się wywodzą lub miały w pewnym momencie swojej historii styczność z Wolnomularstwem francuskim nadal przywiązuje dużą wagę do Wolności, Równości i Braterstwa. Dewiza ta zagościła w kontynentalnych rytuałach masońskich i wydaje się, że zagrzanego przez siebie miejsca za szybko nie zechce oddać.   

Tekst bez przypisów ukazał się w „Wolnomularzu Polskim”, nr 68/2016. 

 

 

PRZYPISY:

1. Por. Mainguy I., La Symbolique maçonnique du Troisième Millénaire, wyd. III, Paris 2006, s. 90.
2. Zob. Adhésion du Grand Orient à la République, „Revue maçonnique :  Journal consacré aux intérêts de la franc-maçonnerie” 1848, t. XI, s 48.
3. Rozstrzelenie moje.
4. P. P., Réflexions d’un vieux Philosophe sur une devise célèbre, „La Chaine d’Union : Journal de la maçonnerie universelle” 1946–1947, s. 377nn.
5. Boucher J., La Symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 343.
6. Tamże.    

 

ILUSTRACJE:

1. Kadr z obrazu Eugène’a Delacroix Wolność wiodąca lud (na barykady) (fr. La Liberté guidant le peuple). Delacroix ukończył obraz jesienią 1830 roku.
2. Dewiza „Jedność, Niepodzielność Republiki – Wolność, Równość, Braterstwo, albo Śmierć”.
3. Przedruk dyplom Mistrza Wolnomularskiego wydany przez Wielki Wschód Francji w 1892 roku. Jako dewiza widnieje na nim „Zbawienie – Jedność – Męstwo”.
4. Księga Konstytucji Wielkiego Wschodu Francji, a na niej Cyrkiel i Węgielnica ułożone w Stopniu Ucznia. Zdjęcie: Pierre Meunier.  
5. Zdjęcie pracy J. Boucher La Symbolique maconnique, wydanie z 1973 roku.