Fartuszek i Rękawiczki

Gdy Profan przyjęty zostaje do grona Wolnomularzy ubiera się go w biały Fartuszek i białe Rękawiczki. Już w najstarszych starodrukach masońskich jest mowa o tych symbolicznych przedmiotach. W Recueil précieux de la maçonnerie adonhiramite recypient tłumaczy, że gdy został przyjęty „[w]ręczono [mu] biały fartuch oraz parę męskich i damskich rękawiczek tego samego koloru”. Katechizm ten wyjaśnia, że rękawiczki wręczane są Noeficie/-tce po to, „[b]y [ich] nauczyć, że wolnomularz nigdy nie może umoczyć dłoni w nieprawości„ [1].

Skupmy się jednak w pierwszej kolejności na Fartuszku, jego bowiem Neofita/-ka przyodziewa jako pierwszy. Choć Fartuszek w dużej mierze wskazuje na Stopień, który posiada dany Brat lub Siostra, w tekście tym skupię się głównie na jego ogólnym symbolicznym znaczeniu, nie wchodząc przy tym w kwestie związane z hierarchią stopniową czy kolorystyką przypisaną do różnych Rytów.

Fartuszek i jego symbolizm 

Masońskie starodruki, informują nas, że Fartuszek wykonany jest z białej skóry jagnięcej [2]. Ma on symbolizować nieskazitelność, którą Neofita/-ka na nowo w sobie odkrywa: „Jest on symbolem pracy, jego biel wskazuje na czystość naszych obyczajów oraz na równość, która powinna panować wśród nas” [3].

W Le Guide du maçon écossais znajdujemy następujące napomnienie adresowane do Nowo Inicjowanego/-ej: „Przyjmij ten fartuszek, który nazywamy strojem; on pozwala ci na zasiadanie wśród nas, bez niego nigdy nie będziesz mógł wejść do loży” [4]. Inny fundamentalny masoński tekst wyjaśnia: „Bracie, ten fartuszek, który musisz zawsze nosić na sobie w loży, ma nieustannie ci przypominać, że skazani jesteśmy na pracę i że Wolnomularz musi prowadzić aktywne i pracowite życie” [5].

W słowach tych dostrzec możemy nawiązanie do mitu wygnania Adama i Ewy z Edenu przez Boga Pentateuchu. On bowiem zsyła na naszych ezoterycznych protoplastów karę za ich nieposłuszeństwo („ból” i „mozół”) i ubrawszy ich w skórzane odzienie odprawia z ogrodu wiecznej szczęśliwości (por. Wj 3:17.21.23).

Z tą biblijną metaforyką zmierzył się B∴ Edouard Plantagenet, który tłumaczy w Causeries en Loge d’Apprenti:

Ból nie jest dla człowieka przekleństwem, jest przyczyną generującą jego szczęście; ten, który pojmie tajemnicę dwóch Kolumn nie może w to wątpić. Dowie się on również, że «praca» jest karą tylko dla tego, który ją wykonuje kierując się egoizmem. Żeby praca mogła być źródłem wiecznej szczęśliwości musi być lubiana dla samej siebie, nie może być wykonywana z niskich pobudek, dlatego też Fartuszek jest biały, czysty i bez skazy. Gdy uda się nam go takim zachować, będziemy mogli osiągnąć na swoim planie doskonałość, do której dąży każdy inicjowany [6].

B∴ Plantagenet odwołuje się również  w swoich interpretacjach do mitów perskich. Przypomina on o staroirańskiej opowieści o królu-smoku Zahhak, który objął władzę nad Irańczykami, gdy ich dotychczasowy władca Dżamaszida popadł w pychę. Udało się go pokonać perskim robotnikom w powstaniu wznieconym przez kowala Kawe, który za wojenny sztandar obrał swój fartuch zatknięty na pikę. W nawiązaniu do tego mitu odnieść można do Fartuszka znane zawołanie In hoc signo vinces („Pod tym znakiem zwyciężysz”): Fartuszek może bowiem dla Wolnomularza stanowić Symbol, który poprowadzi go do zwycięstwa nad jego własnymi niedoskonałościami.

Funkcja Fartuszka w Wolnomularstwie

Rozważania te prowadzą nas do refleksji nad funkcją Fartuszka. Wielu autorów, w tym B∴ François Ménard czy S∴ Irène Mainguy zauważają, że Fartuszek odgrywa przede wszystkim funkcję ochronną [7]. Zakrywa on bowiem dolną część ciała – głównie podbrzusze – i chroni w ten sposób Wolnomularza/-kę przed odpryskami Kamienia Nieociosanego, Symbolami niedoskonałości, które usuwa [8]. Z symbolicznego punktu widzenia Fartuszek wolnomularski zakrywa części ciała, które tradycyjnie są uznane za siedlisko emocji i pasji pokazując w ten sposób, że „jedynie wyższe części ciała, te, które są źródłem funkcji rozumnych i duchowych, uczestniczą w pracy” [9].

Zwróćmy ponadto uwagę, że bawet (klapa) Fartuszka Ucznia/-nicy jest podniesiony. Fartuszek zakrywa dzięki temu również nadbrzusze Ucznia i Uczennicy. B∴ Jules Boucher łączy nadbrzusze ze splotem słonecznym, na którego wysokości znajduje się ćakra Manipura. Ćakra ta według B∴ Bouchera odpowiada za uczucia i emocje [10], „przed którymi Uczeń musi się ustrzec w pierwszej kolejności, aby osiągnąć wyciszenie umysłu (fr. la sérénité d’esprit), które uczyni z niego prawdziwie Inicjowanego” [11]. Co więcej, podniesiony bawet chroni również Świątynię przed emanującymi od Uczniów i Uczennic uczuciami, które bez niego mogłyby rozprzestrzenić się w niej i zaburzyć panujący w Loży głęboki spokój. Czeladnicy/-czki i Mistrzowie/-ynie dzięki drodze, którą przebyli na ścieżce inicjacyjnej są – w teorii – mniej wystawieni na takie ryzyko, dlatego mogą nosić Fartuszek z opuszczonym bawetem.

Nie sposób wreszcie nie przywołać tu B∴ Oswalda Wirtha, który tłumaczy, że Fartuszek w Wolnomularstwie jest symbolem „ciała fizycznego, materialnej powłoki, którą umysł musi przyodziać, aby móc uczestniczyć w dziele Powszechnej Budowy” [12].

Należy jeszcze poruszyć kwestię kształtu Fartuszka. S∴ Amélie Gédalge z „Le Droit Humain” podkreśla, że „Fartuszek Uczniów Wolnomularzy zrobiony jest z jagnięcej skóry i ma kształt atanora” [13]. Przypomnijmy tu, że atanor na wielu alchemicznych reprezentacjach przyjmuje formę pięciokąta, jak chociażby na płaskorzeźbie bramy głównej katedry Notre-Dame w Paryżu. Podobnie jest z modelem Fartuszka zaproponowanym przez B∴ Boucher w La symbolique maçonnique, przy czym po opuszczeniu bawetu Fartuszek ma kształt trapezu [14]. Większość Fartuszków uczniowskich jest dziś jednak prostokątna. Ubolewać należy, że dość często są one złej jakości lub zbyt małe w porównaniu z fartuszkami mistrzowskimi, a tymczasem, to Uczeń/-nnica bardziej niż Mistrz/yni potrzebuje ochrony, będąc mniej doświadczonym w Sztuce Królewskiej.

Dwie pary białych Rękawiczek?

Co się tyczy Rękawiczek, należą one do podstawowych elementów masońskiego stroju, jak zaświadczają o tym najstarsze Katechizmy. Przywołałem na początku fragment z La maçonnerie adonhiramite, w którym Uczeń tłumaczył, że w trakcie Inicjacji otrzymał dwie pary rękawiczek – parę rękawiczek męskich i damskich. Nieco dalej znajdujemy wyjaśnienie dlaczego wręczano ongiś parę rękawiczek dla pań: „Aby pokazać recypientowi, że należy darzyć poważaniem i cenić swoją kobietę i że nigdy nie można o niej zapomnieć, w przeciwnym razie stanie się on niegodziwcem” [15].

Podobnie tłumaczy cel tego zwyczaju starodruk La Franc-maçonne, w którym czytamy: „Aby wręczyć je tej, której cnota sprawia, że darzymy ją szacunkiem” [16]. Uzus ten, jak zauważa S∴ Mainguy, był już praktykowany w 1742 roku [17], lecz wraz rozpowszechnieniem się Inicjacji żeńskich został zarzucony. Wróćmy jednak do symboliki Białych Rękawiczek.

Rękawiczki – symbol czystości

Dwa podstawowe Katechizmy wolnomularstwa kontynentalnego tłumaczą symboliczne znaczenie przypisywane do bieli Rękawiczek. W Guide du Maçon Ecossais czytamy: „Nigdy nie dopuść, abyś zabrudził jasną biel swoich rękawiczek zanurzając swoje dłonie w mulistych wodach zła. Rękawiczki są bowiem symbolem, który świadczy o tym, że przyjęty zostałeś do świątyni cnoty” [18]. W Le Régulateur du Maçon znajdujemy natomiast następujące pouczenie: „Rękawiczki, dzięki ich bieli, przestrzegają nas, że w duszy uczciwego człowieka powinno zawsze królować dobro i że nasze czynny powinny być nienaganne” [19].

Powyższe cytaty wiążą dłonie z ludzkim zachowaniem, z wartościami, którymi kieruje się człowiek w życiu. W Lożach niemieckich słowo służące do nazywania jakiegoś działania brzmi Handlung, składa się ono ze słowa Hand – „dłoń” i można je dosłownie przetłumaczyć na „dzieło dłoni/rąk” [20].

W czasach Ancien Régime we Francji obowiązywały surowe zasady, które regulowały prawo do noszenia rękawiczek. W XII wieku jedynie biskupi i kardynałowi mogli nosić rękawiczki podczas mszy. W liturgii rękawiczki nawiązują do dłoni Jakuba, owiniętych w skórki kozie (por. Rdz 27, 16). W Wolnomularstwie rękawiczki są nie tylko symbolem, lecz również przedmiotem rytualnym. Wolnomularz/-ka otrzymał/-a je w dniu Inicjacji i przypominają mu/jej one nieustannie, że w swoich działaniach powinien/-nna on/-a kierować się zawszę cnotą. Podczas Prac dotyka on/-a sakralnych przedmiotów rytualnych, których nie może zanieczyścić brud wniesiony z świata profańskiego.

W Warsztacie Wolnomularze/-ki zdejmują Rękawiczki tylko w dwóch momentach Prac: gdy stają w Łańcuchu Jedności, w którym wymieniają się nawzajem energią braterstwa oraz podczas wrzucania Obola do Worka Wdowy – wszelkie Metale na płaszczyźnie symbolicznej są emblematyzacją „zwodniczego blasku”, czyli wszystkiego czym brzydzi się Wolnomularstwo. Rękawiczki nosi w Świątyni tylko ten lub ta, który/-a się oczyścił/-a, zmył/-a z siebie profański brud. Pamiętajmy jednak, że – jak mówi pewna anglosaska encyklopedia masońska – „dla czystego wszystko jest czyste, gdziekolwiek by się on znajdował” [21].

Jak zauważyliśmy, symboliczne znaczenie Fartuszka i Rękawiczek w dużej mierze pokrywają się nawiązując do idei czystości rytualnej, którą odnajdujemy w wielu religiach świata (mykwa w judaizmie, tahara w islamie, etc.). Potrzeba obmycia, oczyszczenia w postaci ablucji występowała także w starożytnych kultach misteryjnych. Jak bowiem czytamy w jednej z Ksiąg Świętego Prawa: „Kto wstąpi na górę Pana, kto stanie w Jego świętym miejscu? Człowiek o rękach nieskalanych i o czystym sercu, który nie skłonił swej duszy ku marnościom i nie przysięgał fałszywie” (zob. Ps 24:3.4).

 

PRZYPISY:

1. Zob. Recueil précieux de la maçonnerie adonhiramite, Philadelphie 1786, s. 22.
2. Por.  Pérau G.-L., L’Ordre des francs-maçons trahi et le secret des Mopses révélé, Amsterdam 1743, s.
3. Zob. Recueil précieux, dz. cyt., s. 22..
4. Zob. Guide des maçons écossais ou cahiers des trois grades symboliques du Rit Ancien et Accepté, A Édimbourg 58:., Pierre Mollier (red.), Paris 2004, s. 24
5. Zob. Le Régulateur du Maçon 1785 / „1801”,,, Pierre Mollier (red.), Paris 2004, s. 33
6. Zob. E. E. Plantagenet, Causeries initiatique pour le Travail en Loge d’Apprentis, Paris 1929, s. 92-93.
7. Por. F. Ménard Le Symbolisme du Tablier, „Le Symbolisme” 1938, s. 162; I. Mainguy, La symbolique maconnique tu troisieme millenaire, Paris 2006, s. 106.
8. Por. I. Mainguy, tamże.
9. Zob. F. Ménard , dz. cyt., s. 163.
10. Podobną korespondencję podaję teozof i wolnomularz C.W. Leadbeater wiążąc ponadto Manipurę z planetą Wenus. Zob: Les Chakras: Centres de force dans l’homme, Paris 1927, s. 15
11. Zob. J. Boucher, La symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 293.
12. Zob. O. Wirth, Franc-maçonnerie rendue intelligible à ses adeptes. L’Apprenti, t. 1, Paris 1931, s.126.
13. Zob. A.-A. Gédalge, Tablier [w:] R. Allendy (red.), Dictionnaire Rhéa, Paris 1921.
14. Zob. J. Boucher, dz. cyt., s. 300.
15. Zob. Recueil précieux, dz. cyt., s. 22.
16. Zob. La Franc-Maçonne ou révélation des mystères des francs-maçons, Bruxelles 1744, s. 39. Katechizm dostępny w Internecie: https://books.google.pl/books?id=vkVA5HWFOdwC&pg=PA13&lpg=PA13&dq=Franc-ma%C3%A7onne+ou+revelation+des+mysteres+des+Francs-macons&source=bl&ots=6Yrnd9cZE_&sig=mNnmEHQ1GkcEY68W2T-oiA8fO8M&hl=pl&sa=X&ved=0ahUKEwi7jv7-5uHQAhUFVywKHWuOA4YQ6AEIGjAA (08.12.206).
17. Por. I. Mainguy, dz. cyt., s. 109.
18. Por. Guide du Maçon Ecossais…, dz. cyt., s. 24.
19. Por. Le Régulateur du Maçon…, dz. cyt., s. 33.
20. Por. I. Mainguy, La symbolique…, dz. cyt., s.
21. Zob. A. G. Mackey, Encyclopedia of freemasonry, vol. 1, New York 1873, s. 407-408.