O Delcie Świetlistej słów parę

We współczesnych Świątyniach wolnomularskich Wschód zdobią trzy symbole: Słońce, Księżyc i Delta Świetlista. O ile przedruki starych Katechizmów wolnomularskich potwierdzają obecność w Loży dwóch pierwszych, o tyle zdają się milczeć co do Delty Świetlistej.

W Régulateur du Maçon czytamy:

P: Co ujrzałeś, gdy otrzymałeś światło?

O: Ujrzałem słońce, księżyc i Mistrza loży.

P: Jaka relacja łączy te ciała niebieskie a Mistrza loży?

O: Tak jak słońce przewodzi dniowi, a księżyc nocy, tak Mistrz przewodzi loży, aby ją oświecić [1].

W polskojęzycznym Katechizmie, który znajdujemy w pracy ks. Stanisława Załęskiego opublikowanej w 1908 roku znajdujemy podobny dialog:

P. Gdy tobie oczy odwiązano, cożeś widział?

O. Trzy wielkie światła.

P. Cóż one znaczą?

O. Słońce, miesiąc i Najprzewiewniejszego [2].

Jak już uprzednio wspominałem, próżno szukać Delty – symbolu najbardziej rozpoznawalnego wśród „Światowych” jako symbol masoński – na najstarszych Obrazach Loży. Nie widnieje ona także na starych rycinach z XVIII ukazujących sceny z obrzędów mularskich [3]. Żadna z prac współczesnych francuskich masonologów nie pochyla się nad jej proweniencją, podają one li tylko jej symboliczne znaczenia i interpretacje. B∴ S. Brent Morris podaje natomiast, że symbol ten zostałby użyty oficjalnie po raz pierwszy w ikonografii wolnomularskiej w 1797 roku [4].

Można doszukiwać się pewnej analogii między Czcigodnym Mistrzem („Mistrzem Loży”) i Delta Płomienistą: Delta w największym uproszczeniu symbolizuje „doskonałość masońską” [5], „źródło Światła” i „Trójkąt twórczości” [6], a Czcigodny Mistrz uosabia Mądrość (to on zapala Gwiazdę o tej nazwie na Filarze jońskim), która w wolnomularstwie jest jednoznacznie powiązana z Światłem. Niemniej żaden poważny dokument masoński nie łączy w tak bezpośredni sposób Delty z Mistrzem kierującym Warsztatem.

Delta Świetlista – Oko Wszechwiedzy

Delta Świetlista jest reprezentowana pod postacią równobocznego trójkąta, a w jej środku znajduje się otwarte Oko, z którego wydobywają się promienie światła. Zajmuje ona centralne miejsce na Wschodzie – zawieszona jest nieco ponad Słońcem i Księżycem, nad Czcigodnym Mistrzem w Katedrze.

Jak zauważa S∴ Irène Mainguy: „[D]elta świetlista jest najbardziej znaczącą reprezentacją symboliczną jednego ze sposobów przejawiania się Zasady: jest ona okiem, które wszystko widzi” [7]. Nasza Siostra doprecyzowuje, że chodzi tu o „oko frontalne” odpowiadające Trzeciemu Oku, oku serca i oku Wielkiego Architekta Wszechświata, rzecz jasna rozumianego nie w sposób dosłowny jako osobowe bóstwo, lecz jako symbol wszechwiedzy. Delta jest również „okiem świadomości wewnętrznej”, które – jak tłumaczy Mainguy – jawi się „przez odbicie [jako] symbol wyższej świadomości” [8]. Delta jest zatem symbolem tego, co transcendentne i zapewnia Warsztatowi łączność w sposób duchowy z Transcendencją.

Wśród reprezentacji Delty znajdujemy również takie, które w miejsce Oka stawiają Tetragram zapisany alfabetem hebrajskim (יהוה) lub samą literę jod (י) stanowiąca dla kabalistów i ezoteryków podstawę wszechrzeczy. Niekiedy Oko występuje również w postaci Oka Boga Horusa, zwanego Okiem Udżat (Udżat – „mocny”, „mądry”), emblematu procesu uzdrawiania i stawania się jednością.

Litera hebrajska ajin (ע) znaczy „oko”, które zapisujemy עין. W kabale podobnie zapisane słowo, tyle że przez א – a zatem posiada ono inną wartość gematryczną – jest również nazwą pierwszej formy manifestacji Najświętszego (czystą pustką). Jeszcze przed stworzeniem świata istniało ajin, a pierwsza sefira „wydobyła” się właśnie z niego [9]. W języku arabskim „oko” oznacza równocześnie „źródło”.

Zwróćmy jeszcze uwagę, że w hinduizmie Trzecie Oko Śiwy (niewidoczne) spogląda w Wieczność, podczas gdy dwa pozostałe skierowane są ku przeszłości. B∴ René Guénon podkreśla, że to Trzecie Oko, gdy zostanie otwarte, obróci wszystko wniwecz, lecz gdy „następstwo [fr. succession] zostanie przemienione w jednoczesność [fr. simultanéité], wszystkie rzeczy przetrwają w «wiecznej teraźniejszości», a pozorne zniszczenie okaże się tak naprawdę tylko «przemianą» [fr. transformation] w prawdziwym znaczeniu etymologicznym tego słowa” [10].

Nie sposób nie dopatrywać się także analogii między Okiem znajdującym się w Delcie a szóstą ćakrą – Adźńą, zwaną również ćakrą Trzeciego Oka, powiązaną z intuicją i percepcją ponadzmysłową.

Z perspektywy symboliki architektonicznej to Trzecie Oko można utożsamić z oculusem (fr. œil du dôme) znajdującym się w szczytowych częściach sklepień niektórych budynków sakralnych, jak na przykład w kopułach panteonów. „Ten otwór w sklepieniu lub górny otwór przywołuje na myśl wąskie drzwi znajdujące się w zenicie kosmosu lub w niebieskim sklepieniu i otwiera na Nieznane” [11]. Pomaga on nam sobie uzmysłowić, że jak na górze, tak na dole. Bywa on również łączony z gwiazdą polarną jawiącą się jako nieruchomy punkt na niebie, wokół którego obraca się cały firmament. Jak tłumaczy B∴ Guénon w jednej ze swoich prac, to przez te „wrota kosmosu” przejść musi Inicjowany/-a, który/-a osiągnął/-ęła poziom samorozwoju umożliwiający mu/jej odnalezienie jedności ze swoją Jaźnią, ponad wszelkimi formami i sposobami przejawiania się rzeczy [12]. Powróćmy teraz do samej Delty jako figury geometrycznej.   

Delta Świetlista – Trójkąt Twórczości

Jak zauważyłem powyżej Delta, podobnie jak grecka litera o tej nazwie (Δ), jest trójkątem. B∴ Boucher poświęca dużo miejsca w swojej Symbolique maçonnique na omówienie ogólnego znaczenia trójkąta w tradycji pitagorejskiej i platonizmie [13]. Z punktu widzenia wolnomularskiego trójkąt łączy się przede wszystkim z symbolicznym znaczeniem liczby trzy, liczby przypisanej do Pierwszego Stopnia. Pozwala ona na wzniesienie się ponad opozycje i dualizm świata materialnego. Myśl tę B∴ Andrzej Kazanowski zawarł w następującej rymowance: „Gnać dwoistość do jedności za pomocą troistości” [14].

Liczba ta odgrywa rzecz jasna istotną rolę w teologii chrześcijańskiej („Trójca Święta”) lub wielu innych wielkich religiach. Odnajdujemy pewne istotne Trójce bóstw zarówno w hinduizmie (Brahma, Wisznu, Śiwa, czyli Trimurti), w religii perskiej (Ahura Mazda, Wohu Manah, Asza Wahiszta) lub starożytnego Egiptu – memfickiej (Ptah, Sekmet, Nefertem), tebańskiej (Amon, Mut, Chonsu), ozyriańskiej (Ozyrys, Izyda, Horus).

S∴ Mainguy zwraca uwagę, że Delta „zanim stanie się trójkątem jest najpierw kątem, zwyczajnym czubkiem wznoszącym się ku górze”, który z punktu widzenia graficznego przypominać może górę; ta z kolei reprezentuje połączenie nieba z ziemią [15]. To na górze dochodziło, chociażby w tradycji judeochrześcijańskiej, do większości teofanii – kontaktu między tym, co transcendentne z tym, co immanentne.

W Wolnomularstwie bokom trójkąta przypisywano różne znaczenia. Tradycyjnie mówi się, że symbolizują one formułę: właściwa myśl, właściwe słowa, właściwe czyny [16]. B∴ Jean-Marie Ragon natomiast boki trójkąta przypisuje do innych zbiorów troistych idei, takich jak przeszłość, teraźniejszość, przyszłość; mądrość, siła, piękno; sól, siarka, rtęć; narodziny, życie, śmierć [17]. B∴ Boucher natomiast poddaje te znaczenia reinterpretacji i uważa, że chodzi tu o Światło, Ciemność i Czas czerpiąc swoją inspirację ze stanu badań naukowych jego czasów koncentrujących się głównie na fotonie. „Światło i Ciemność odpowiadają przy tym dwóm bokom pochyłym, a Trwanie lub Czas kształtują bazę trójkąta” – tłumaczy francuski masonolog [18].

*

*   *

Delta Świetlista – symbol wchłonięty przez Wolnomularstwo relatywnie późno, jeśli wierzyć B∴ Morrisowi – jawi się jako uniwersalny i synkretyczny symbol, w którym możemy się dopatrywać różnych, choć nachodzących na siebie znaczeń pochodzących z tradycji misteryjnych Zachodu i Wschodu. Dla Wolnomularzy i Wolnomularek pozostaje on jednak „projekcją serca i Wiekuistości w Wiecznej Teraźniejszości” [19]. 

PRZYPISY:

1. Zob. Le Régulateur du Maçon 1785 / „1801”,,, Pierre Mollier (red.), Paris 2004, s. 39.  
2. Zob. S. Załęski (ks.), O Masonii w Polsce , Kraków 1908 [reprint Warszawa 2015], s. 23.
3. Mam tu na myśli serię rycin zwaną „rycinami Gabanon” autorstwa Jacques’a-Philippe’a Le Bas wykonane w latach 1707-1783 i wydane przez Martina Engelbrechta w Augsbusrgu. Dostępne na stronie Biblioteki Narodowej Francji: http://expositions.bnf.fr/franc-maconnerie/grand/frm_411.htm (04.01.2017).
4. Por. S. Brent Morris, The Eye in the Pyramid, „Short Talk Bulletin” 1995, vol. 73, nr 9.
5. Zob. S. Załęski, dz. cyt., s. III.
6. Podręcznik Ucznia, s. 25
7. Por. I. Mainguy, La symbolique maconnique du troisième millénaire, Paris 2006, s. 180.
8. Zob. Tamże.
9. Por. D. Ch. Matt , The Essential Kabbalah: The Heart of Jewish mysticism, New York 1996, s. 69-71.
10. Zob. R. Guénon, Les Symboles de la science sacre, Paris 1962, s. 326.
11. Zob. I. Mainguy, dz. cyt., s. 181.
12. Por. R. Guénon, dz. cyt., s. 412-414.
13. Por. J. Boucher, La symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 86-90.
14. Rymowankę tę B:. Andrzej Kazanowski zawarł w Desce z impresjami ze swojej Inicjacji wygłoszonej na Pracach Sz∴L∴ nr 7 „Jan Henryk Dąbrowski” pracującej pod auspicjami Wielkiej Loży Kultur i Duchowości (G∴L∴C∴S∴)na Wsch∴ Warszawy 14 grudnia 2014 E∴V∴.
15. Zob. I. Mainguy, dz. cyt., s. 180.
16. Por. J. Boucher, dz. cyt., s. 91.
17. J.F. Ragon, Orthodoxie maçonnique : suivie de la Maçonnerie occulte et de l’initiation hermétique, Paris 1853, s. 369.
18. Por. J. Boucher, dz. cyt., s. 92.
19. Zob. I. Mainguy, tamże.