Liniał – symbol równowagi i harmonii?

Umieszczony po lewej stronie Liniał
podzielony na 24 odcinki
pozwala Inicjowanemu na pomiar
swoich postępów oraz przebytej drogi.
Ten Symbol prostolinijności przypomina nam,
że doba powinna być podzielona
na osiem godzin Pracy,
osiem godzin poświęconych Rodzinie
i osiem godzin Odpoczynku.[1]

 

Obecność Liniału na Obrazie Loży Pierwszego Stopnia może nieco zaskakiwać, ponieważ często figuruje on dopiero na Obrazach Drugiego Stopnia. Jak zauważa bowiem autor hasła o Liniale z masońskiego słownika Daniela Ligou, łączony jest on zazwyczaj z Lewarem i wraz z nim stanowi narzędzie, którego symbolika przypisana jest do Stopnia Czeladnika[2].

Innego zdania jest Thomas Smith Webb, który w swoim The Freemasonry’s Monitor opublikowanym po raz pierwszy w 1797 roku tłumaczy, że Liniał (ang. Gauge) wraz z Młotem (ang. Common Gavel) należą do narzędzi uczniowskich i winny znajdować się w Loży Pierwszego Stopnia[3].

Ta niezgodność nie powinna dziwić. Liniał jest bowiem masońskim narzędziem, do którego wolnomularstwo romańskie i anglosaskie podchodzą w inny sposób. Nieco generalizując stwierdzić możemy, że dla Francuzów Liniał jest narzędziem Czeladnika, Anglicy zaś zaliczają go do narzędzi Ucznia. Jak zobaczymy dalej obie tradycje przypisują także Liniałowi nieco inne znaczenie.

Liniał – narzędzie Ucznia czy Czeladnika?

Autorzy rytuału Rytu Szkockiego Dawnego i Uznanego (R:.S:.D:.U) obowiązującego w Wielkiej Loży Kultur i Duchowości zadecydowali się jednak podążyć w tym wypadku za tradycją anglosaską i umieścić Liniał już na Obrazie Loży Ucznia. Tekst rytuału podaje, jak powinien on wyglądać (podzielony na 24 odcinki) oraz wymienia trzy podstawowe znaczenia przypisywane do tego symbolu. Pozwala on Uczniom i Uczennicom: (1) zmierzyć postępy, których dokonali na ścieżce inicjacyjnej, (2) przypomina im o zasadzie prostolinijności i (3) równowagi, która powinna dominować w życiu Wolnomularza i Wolnomularki między wykonywaną pracą, czasem spędzanym z innymi ludźmi (rodziną) oraz czasem poświęconego na własny odpoczynek.

Zwróćmy uwagę, że Liniał znajduje się na sotuarze i na klejnocie Eksperta – wraz z wszechwidzącym Okiem i Szpadą. Według tradycyjnych rytuałów R:.S:.D:.U:. Uczeń lub Uczennica w dniu swojej inicjacyjnej podwyżki wchodzi do Loży Czeladnika trzymając Liniał w dłoni, oparty na lewym ramieniu. B:. Jules Boucher uważa, że gdy stanie się już Czeladnikiem Wolnomularz powinien opierać Liniał nie o lewe, lecz prawie ramię. Swoją tezę tłumaczy tym, że Liniał z narzędzia symbolizującego bierność staje się narzędziem symbolizującym czynność[4].

Zauważmy, że skoro Uczeń lub Uczennica wchodzi do Loży Czeladnika z Liniałem, oznacza to, iż powinien_na był_a gdzieś Liniał ten znaleźć i skądś go wynieść, a mógł_a to uczynić jedynie w Loży Ucznia. A zatem umieszczanie Liniału na Obrazie Loży Pierwszego Stopnia nie jawi się jako błąd. Ukazuje on tylko możliwość odmiennego interpretowania danego symbolu z punktu widzenia dwóch innych stopni – Liniał z narzędzia biernego, który Uczeń lub Uczennica jedynie kontempluje, jeśli jest on reprezentowany na Obrazie Loży, staje się w Stopniu Czeladnika narzędziem czynnym, które mason i masonka nauczyli się używać na swojej ścieżce inicjacyjnej.

Znaczenia przypisywane Liniałowie

Przypatrzmy się teraz temu, jakie znaczenia francuscy klasycy przypisują temu narzędziu.

B:. Jean-Marie Ragon twierdzi, że liniał symbolizuje potrzebę dążenia do doskonałości, która leży u podstaw wszelkiej ludzkiej działalności intelektualnej, artystycznej i technicznej. Nawiązuje on w ten sposób do łacińskiej etymologii francuskiego słowa „la règle”[5] – regula mogącego oznaczać „zasadę” lub „regułę”. Stąd B:. Ragon wnioskuje, że bez Liniału obrazującego zasady „przemysł byłby ryzykowny, sztuka wadliwa, nauka proponowałaby niespójne systemy, logika byłaby zmienna i niepewna, prawo arbitralne i opresyjne, muzyka nieharmonijna, filozofia jawiłaby się jako mętna metafizyka, a nauka utraciłyby swoją spójność”[6].

Dla S:. Amélie Gédalge Liniał to symbol uczciwości, metody i prawa[7]. Wolnomularka ta odsyła ponadto Czytelników i Czytelniczki masońskiego słownika, którego jest współautorką do staroegipskiej ikonografii tłumacząc, że memficki bóg stwórca Ptah reprezentowany jest z liniałem w dłoni, służącym mu do mierzenia przyboru Nilu[8]. Zawężając jednak znaczenie tego narzędzia do masońskiej symboliki S:. Gédalge zauważa:

W połączeniu z Cyrklem [Liniał] pozwala narysować wszystkie figury geometryczne. Ponadto możemy go uznać za symbol nieskończoności (linia prosta bez początku ni końca). Wreszcie symbolizuje on przede wszystkim Moralność i Obowiązek, od przestrzegania których Wolnomularz nigdy nie może się uchylić[9].

B:. Robert Ambelain nieco inaczej definiuje symbolikę Liniału[10]. Dla francuskiego masona i okultysty jest on symbolem mistrzowskim odpowiadającym z punktu widzenia ezoterycznego „filozoficznej siarce”; może symbolizować Księgę Świętego Prawa lub wręcz ją zastępować na świątynnym ołtarzu: „Księgę Świętego Prawa można przedstawić pod postacią Liniału, obrazu «wiecznego Prawa», wszystkiego co jest autentycznie Dobre, Prawdziwe i Wiarygodne” – zauważa autor Scala Philosophorum[11]. Liniał dla B:. Ambelain symbolizuje również „regularność”, „umiar” i „władze”. Przypisuje mu wreszcie liczbę dziewięć i planetę Uran, co jak zobaczymy nieco dalej nie zdaje się w pełni poprawne.

Co się tyczy B:. Oswalda Wirtha, symboliczne znaczenie Liniału ezoteryk ten definiuje w kontekście podróży, które odbywa mason lub masonka podczas podwyżki na Czeladnika, a zatem wiąże Liniał z Lewarem. Niemniej znaleźć możemy u B:. Wirtha fragment, w którym Liniał zostaje powiązany z linią prostą, którą „można przedłużać z obu stron w nieskończoność”[12].

Na podstawie przytoczonych opinii poczynić można dwie obserwacje. Po pierwsze, mamy tu do czynienia z interpretacjami odwołującymi się do funkcji Liniału jako narzędzia mularzy operatywnych, służącego do pomiaru. Po drugie, część symbolicznych znaczeń przypisywanych Liniałowi wywodzi się z łacińskiej etymologii francuskiego słowa „la règle” jako pochodzącego od rzeczownika regula, które może oznaczać również „regułę”, w znaczeniu całościowego ujęcia pewnych obowiązujących zasad w danej społeczności, lub od czasownika regere – „kierować”, „panować”, „rządzić”. Stąd mamy interpretacje nawiązujące do idei prawa, autorytetu czy władzy. Po trzecie, wśród przypisywanych symbolicznych znaczeń znajdujemy również idee nieskończoności, którą autorzy i autorki wyprowadzają od Liniału jako linii prostej mogącej być przedłużaną bez ograniczeń w obie strony.

Liniał podzielony na 24 części

Nieco inaczej Liniał bywa interpretowany w tradycji anglosaskiej, gdzie symbol ten jest zazwyczaj nazywany „Dwudziestoczterocalowym Liniałem” (ang. Twenty-four inch Gauge). Wspominany już na początku B:. Smith Webb pisze:

[J]ako wolni i uznani, mularze są nauczani korzystania [z Liniału] dla jakże szlachetnego i chwalebnego celu jakim jest podział czasu. Podzielono go na dwadzieścia cztery równe odcinki i obrazuje on dzień składający się z dwudziestu czterech godzin, które nauczeni jesteśmy dzielić na trzy równe części, a zatem osiem godzin dedykowanych służbie na cześć Boga, osiem godzin poświęconych rozrywce oraz osiem godzina dla odpoczynku i snu[13].

 Jeśli wierzyć Davidowi Hume’owie, tak wyglądała doba szóstego króla Wesseksu, uznanego za jednego z wybitniejszych władców we wczesnej historii Anglii, Alfreda Wielkiego. Jak tłumaczy Szkot: „Dzielił [on] swój czas na trzy równe części – jedną wykorzystywał na sen i doskonalenie swojego ciała, kolejną na załatwianie bieżących spraw, a trzecią na naukę i praktykę religijną”[14].

W tym ujęciu Liniał łączyłby się z ideą równowagi i harmonii. Tak podzielonemu Liniałowi można spróbować nadać znaczenia, po uprzednim numerologicznym rachunku, albowiem 24 sprowadzić można do liczby 6 (2+4). Korzystając natomiast z ezoterycznej zasady powszechnych powiązań, opisanej między innymi przez takich badaczy zachodniej tradycji ezoterycznej jak Antoine Faivre[15], liczbę 6 można zinterpretować odwołując się do Tory, kabały i tarota[16].

Liniał a ezoteryka

Liczba 6 odpowiada hebrajskiej literze waw (ו), która dosłownie oznacza „hak” lub „gwóźdź”. Tak nazwanymi hakami są na przykład gwoździe służące do wieszania zasłon do słupów znajdujących się na dziedzińcu Przybytku Izraela opisanego w Księdze Wyjścia (27,10).

Zauważmy, że wierszem, który znajduje się na samym środku Tory jest Kpł 11:42, a centralną jego literą jest właśnie litera waw. Zarówno przed nią, jak i po niej znajduje się ta sama ilość liter, a zatem waw jawi się jako punkt równowagi świętej księgi judaizmu, podobnie jak Liniał, który jak widzieliśmy powyżej obrazuje w Wolnomularstwie między innymi zasadę równowagi. Słowem, w którym znajduje się litera ta w tym wierszu jest gachown (hebr. גחון) oznaczające „zwierzę czołgające się na brzuchu”. Zwierzęciem, które nazywa się w Torze w ten sposób jest chociażby wąż z Edenu (zob. Gen 3,14), który jest długi i cienki… niczym Liniał.

W kabale liczba 6 odpowiada natomiast sefirze Tiferet. Sefira ta znajduje się na środkowym filarze kabalistycznego Drzewa Życia zwanym również „filarem równowagi”. Gdy poszukamy znaczenia jakie przypisywane jest tej sefirze dowiemy się, że jest ona „środkiem równowagi całego Drzewa Życia” i „punktem przemiany między planami siły i formy”[17]. Możemy także przeczytać:

Hebrajskie słowo Tifereth znaczy Piękno. Spośród wielu definicji piękna, najbardziej adekwatna jest ta, która znajduje piękno w odpowiednich proporcjach, czymkolwiek by ona nie była ­– piękną rzeczą, pojęciem moralnym czy zjawiskiem materialnym. Ciekawe, że Piękna Sfira jest centralny punktem równowagi całego Drzewa Życia. Jednym z dwóch Doświadczeń Duchowych przypisanych Tifereth jest Wizja Harmonii Rzeczy.[18]

Odnajdujemy tu zatem znaczenia, które tradycja anglosaska oraz Rytuał Rysowania Obrazu Loży G:.L:.C:.S przypisuje Liniałowi, jako narzędziu przypominającemu o zrównoważonym podziale doby na trzy równe ośmiogodzinne porcje czasu.

Wreszcie w tarocie szóstka przypisana jest do większego arkanu nazywanego „Kochankami”. Na karcie tej w tradycyjnych taliach anglosaskich (np. talii Ridera-Waite’a) widać nagiego mężczyznę i nagą kobietę, nad którymi unosi się anioł, sam znajdujący się pod promienistym słońcem (sic!). Za kobietą widnieje drzewo owocowe z oplecionym wokół pnia wężem, zaś za mężczyzną widać większy krzew pokryty płomieniami; pomiędzy parą na drugim planie znajduje się góra. Mężczyzna spogląda na kobietę, ta zaś patrzy w niebo na anioła i słońce. Arkan ten możemy interpretować jako równowagę i pojednanie przeciwności: męskości i kobiecości, rozumu – zobrazowanego pod postacią Drzewa poznania dobra i zła –  i uczuć – ukazanego jako drzewo pokryte płomieniami. Drogę ku takiej równowadze i takiemu pojednaniu symbolizować może góra wskazująca poprzez swój trójkątny kształt na kierunek, który należy obrać; kierunek wstępujący ku Najwyższemu, ku Światłu, kierunek przyjęty przez wspinającego się po kabalistycznym Drzewie Życia, który zmierza ku jego Koronie poprzez kolejne sefirotyczne etapy poszerzające jaźń. Przypomnijmy, że trójkąt wolnomularstwie według niektórych interpretacji reprezentuje stopniową przemianę od człowieka uwięzionego w materii do doskonałego i uświęconego człowieka stworzonego na obraz i podobieństwo Boga lub, jak kto woli, Transcendencji[19].

Idę pojednania męskości i kobiecości pięknie oddaje również karta „Kochankowie” w talii Viscontich z 1466 roku (zwana potocznie talią „Cary-Yale”). Widnieją na niej mężczyzna i kobieta znajdujący się pod namiotem, którzy podają sobie dłoń w połowie wysokości centralnego filaru przybytku, kojarzącym się z centralnym filarem Drzewa Życia i poziomem, na którym znajduje się sefira Tiferet. „A poprzez Tiferet, Piękno, Adam stał się w jednym ciele Mężczyzną i Kobietą” – napisał B:. Samuel Liddell MacGregor Mathers w swoim tłumaczeniu Zoharu na początku ubiegłego stulecia[20]. A jak dobrze wiedzą adepci i adeptki Sztuki Królewskiej, motyw pojednania przeciwności i wewnętrznego iluminizmu stanowi jeden z centralnych motywów Pierwszego Stopnia wolnomularskiego Wtajemniczenia.

Skoro mowa była o trójkącie, nie sposób nie wspomnieć tutaj również o Pieczęci Salomonowej, zwanej także Gwiazdą Dawida lub heksagramem. Ta sześcioramienna gwiazda składa się z dwóch nałożonych na siebie trójkątów – jeden skierowany wierzchołkiem do góry, drugi wierzchołkiem w dół. Symbol ten stanowi obraz zjednoczenie ducha i materii symbolizowanych przez poszczególne trójkąty; trójkąt z wierzchołkiem do góry to materia, ten z wierzchołkiem do dołu to duch[21].

 

 Jak zatem łatwo wywnioskować z powyższej refleksji Liniał stanowi ważny wolnomularski symbol mogący wspomóc Ucznia i Uczennice już od Pierwszego Stopnia w ich pracy nad sobą na ścieżce wiodącej do poznania Wielkiej Zasady Uniwersalnego Porządku. Jeśli nauczą się korzystać umiejętnie z tego narzędzia, Wolnomularze i Wolnomularki odkryją umiar, precyzję, dyscyplinę objawiającą się w życiu codziennym, umiejętność skupienia umysłu na chwili obecnej oraz stałość w podejmowanych działaniach; jednym słowem odpowiednią równowagę i harmonię potrzebne do wzniesienia wewnętrznej Świątyni[22].

 

PRZYPISY:

[1] Za „Rytuał Rysowania Obrazu Loży G:.L:.C:.S:.” [w:] Podręcznik Ucznia, GLCS, Paris 2012, s. 27.

[2] Por. Hasło „Règle” [w:] D. Ligou (red.), Dictionnaire de la franc-maçonnerie, wyd. 2, Paris 2006.

[3] Por. T. Smith Webb, The Freemasonry’s Monitor or Illustrations of Freemasonry, Cincinnati 1859, s. 46.

[4] Por. J. Boucher, La symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 20.

[5] W języku francuskim Liniał bywa również nazywany „la jauge”, które odpowiada polskiemu pojęciu „miarki”.

[6] Por. J.-M. Ragon, Cours de philosophie et interprétatif des Initiations anciennes et moderne, Paris 1841, s. 133.

[7] Por. A. Gédalge, Dictionnaire « Rhéa » : Théosophie – Occultisme – Orientalisme – Maçonnerie, Paris 1921, s. 133.

[8] W rzeczywistości Ptah trzyma w dłoniach berło składające się z trzech potężnych egipskich symboli: kija uas obrazującego władzę, krzyża ankh symbolizującego życie oraz filaru dżed, emblemat stabilności i trwałości. Por. G. Hart, The Routledge Dictionary of Egyptian Gods and Goddesses, wyd. 2, London–New York 2005, s. 128.

[9] Zob. A. Gédalge, dz. cyt., s. 133.

[10] R. Ambelain, Scala Philosophorum ou la Symbolique des Outils dans l’Art Royal, Paris 1965, s. 162 nn.

[11] Zob. tamże, s. 162.

[12] O. Wirth, La Franc-Maçonnerie rendue intelligible à ses Adeptes : Le Compagnon, t. 2, Paris 1974 [wyd. I – 1931], s. 123.

[13] Zob. T. Smith Webb, dz. cyt., s. 46.

[14] Zob. D. Hume, The History of England, t. 1, London 1765, s. 32. Motyw ten odnajdujemy w 1906 roku na okładce satyrycznego francuskiego czasopisma „L’Assiette au Beurre” (nr 265) autorstwa Jules’a Grandjuana (1875–1968) poświęconej święcie 1. maja i walce robotniczej. Widnieją na niej, na pierwszym planie, trzy kobiety (jedna z nich uzbrojona jest w kilof), na drugim planie – manifestujący tłum ludzi pracy, a poniżej trzech kobiet widzimy trzy hasła otoczone koronami z kwiatów: „8 godzin pracy”, „8 godzin rozrywki”, „8 godzin snu”. Trzydzieści lat później, gdy Front Ludowy zdobył na Sekwaną większość w Zgromadzeniu Narodowym wprowadził ośmiogodzinny dzień pracy…

[15] Zob. A. Faivre, L’ésotérisme, wyd. 5 Paris 1992, s. 15. Praca Faivre’a nie została przełożona na język polski, niemniej M.B. Stępień opisuję tę idee w swojej pracy Okultyzm. Studium Ezoteryki Zachodu (Lublin 2015) w następujący sposób: „[P]odstawowym komponentem myślenia ezoterycznego jest myślenie w kategorii powiązań pomiędzy warstwami rzeczywistości (przy czym cała rzeczywistość uporządkowana jest jako pewna struktura), np. roślinami, ludźmi, minerałami i ciałami niebieskimi, a także rzeczami niewidzialnymi: wszystko odsyła i łączy się ze wszystkim, kosmos zawiera sieć powiązań, a zmiany w tej sieci odbijają się echem na wszystkich piętrach struktury” (s. 72).

[16] Por. A. Mongelli, Jr., The 24″ Gauge – An Emblem of Balance and Harmonization, „The Working Tools. Masonic Magazine” 2012, nr 58, s. 33­–35.

[17] Zob. D. Fortune, Mistyczna Kabała, tłum. B. Bańska,Warszawa 2005, s. 203.

[18] Zob. tamże, s. 216.

[19] Por. G.H. Steinmetz, Freemasonry: Its Hidden Meaning, Richmond 1924, s. 57.

[20] Por. S.L. MacGregor Mathers, Kabbalah Unveiled, New York 1912, s. 949.

[21] Por. P. Riffard, Dictionnaire de l’Esotérisme, Paris 1983, s. 157.

[22] Por. I. Mainguy, La Symbolique maçonnique du Troisième Millénaire, wyd. 3, Paris 2006, s. 333.

 

ILUSTRACJE:

1. Zdjęcie Liniału;
2. Grafika przedstawiająca Czeladnika Wolmumarskiego ze swoimi narzędziami;
3. Liniał z dwudziestocalową podziałką z końca XIX wieku.
4. Hebrajska litera waw;
5. Karta tarota „Kochankowie” z talii Raider-Waite’a, narysowana przez Pamelę Colman Smith (1878–1951);
6. Karta tarota „Kochankowie” z talii Viscontich (1466) , zwanej Cary-Yale.