Mądrość, Siła i Piękno: Trzy Wielkie Filary podtrzymujące Świątynię

Gdy Neofita/-ka staje między Kolumnami widzi przed sobą trzy filary, na których spoczywają świece zwane „Gwiazdami”. Są one zapalane przy rytualnym otwarciu Prac i gaszone w czasie ich zamknięcia. Jak już podkreślał B∴ Jules Boucher należy odróżnić słownie „Kolumny” od „Filarów”, aby nie wprowadzać zamieszania i nieporozumienia [1]. W starych tekstach wolnomularskich Trzy Wielkie Filary zwane były również „Wielkimi Świecznikami”, a w języku symbolicznym mówi się o nich jak o „Małych Światłach”.

Miejsce Filarów w Świątyni

Spośród najstarszych dostępnych dokumentów wolnomularskich pierwszy raz spotykamy pojęcie, które może być utożsamione z Filarami w The Edimburgh Register House Manuscript z 1696 roku. Mowa w nim o Światłach Loży. Przeczytać możemy w tym Katechizmie następujące pytanie i odpowiedź:

P: Czy znajdują się w Loży jakieś Światła?

O: Tak, Trzy: na północnym wschodzie, na południowym zachodzie i we wschodnim przejściu. Pierwsze odpowiada Mistrzowi, drugie Dozorcy, trzecie Czeladnikowi [2].

W Three Distinct Knoks (1760) i Jachim and Boaz (1762) również znajdujemy poświadczenie tego, że w Świątyni masońskiej znajdują się Trzy Wielkie Świeczniki [3]. Jedyne niezgodności dotyczą miejsca, które Światła tę w niej zajmują.

I tak współczesne wolnomularstwo anglosaskie odziedziczyło prawdopodobnie ustawienie Świeczników zgodnie z tym, jak zostało ono opisane w The Dumfries No. 4 Manuscript (1710) [4]. A zatem przeniesiono Świecznik znajdujący się we „wschodnim przejściu” na południowy wschód.

We francuskim Wolnomularstwie praktykującym Ryt Francuski Świeczniki znajdują się od 1740 roku na północnym wschodzie, południowym zachodzie i południowym wschodzie. W Rycie Szkockim Dawnym i Uznanym natomiast, Filary otaczają Obraz Loży od południowego wschodu oraz północnego i południowego zachodu [5].

Nazwa – Wykonanie – Funkcja

Bardzo szybko przypisano Filarom nazwy cnót, co poświadczają takie Katechizmy jak Guide du Maçon Ecossais (1758) czy Régulateur du Maçon (1801) [5]. B∴ Jean-Marie Ragon w 1841 roku podaje te same nazwy co wymienione starodruki: „Nazwy filarów, które podtrzymują mistycznie nasze Świątynie to Mądrość (twórczość), Siła (kierowanie) i Piękno (zdobienie)” [6]. B∴ Oswald Wirth podkreśla naturę troistą Filarów przytaczając inne przejawy troistości: „Ojciec, Syn i Duch-Święty; Dusza, Duch, Ciało; Czynność, Bierność, Neutralność; etc.” [7].

Przypisanie Filarom porządków architektonicznych spotykamy po raz pierwszy w protokołach Sz∴L∴ nr 58 „Felicity” (1737) [8]. Początkowo nie przywiązywano do tej kwestii jednak większej wagi. Jak zauważa René Guilly, dostępne dokumenty masońskie datowane na okres sprzed końca XVIII wieku – z wyjątkiem tego jednego wymienionego powyżej – nie wspominają o stylach architektonicznych. Dziś jest jednak powszechnie przyjęte, że Filar Mądrość powinien być wykonany zgodnie z porządkiem jońskim, Filar Siła – doryckim, a Filar Piękno – korynckim [9].

Wątek architektoniczny nie jest jednak centralną kwestią dla symboliki I Stopnia, pozostaje on w tym Stopniu kwestią estetyczną, zapowiadającą w Loży Ucznia kolejny Stopień – Czeladnika. Taki proceder jest dość powszechny w Wolnomularstwie: w każdym Stopniu znajdują się zasygnalizowane wątki i Symbole, których waga i znaczenie zostają rozwinięte dopiero w Stopniu następnym.

Filary: przedmiot czy Kosmiczna Zasada?

Na tym etapie refleksji warto zwrócić uwagę, że w I Stopniu nie nośnik jest istotny, lecz znajdująca się na nim Gwiazda, czyli Światło. Tym bardziej wydaje się zatem ważne, aby nie mylić Kolumn i Filarów. Podczas gdy te pierwsze stanowią widzialną cezurę między światem profańskim a sakralnym, Świątynią a przedsionkiem i zwieńczone są Owocami Granatu, te drugie znajdują się w samym sercu Loży i służą jako podstawy dla umieszczonych na nich Gwiazd.  Jak zauważa S∴ Irène Mainguy, „konstytuują Ścieżkę środka” [10], na której znajdują się poza nimi: Delta Świetlista – Czcigodny Mistrz – Ołtarz – Bruk Mozaikowy – Obraz Loży.

Oś tę utożsamić można z środkową kolumną utworzoną z pionowego uszeregowania sefirot kabalistycznego Drzewa Życia. Kolumnę tę kabaliści nazywają Łagodnością i uważają ją za „Kolumnę Równowagi” [10]. Mając niniejsze na uwadze łatwo zrozumieć dlaczego w tym właśnie miejscu stają Kandydaci i Kandydatki pukający do drzwi Świątyni oraz Uczniowie i Uczennice oraz Czeladnicy i Czeladniczki odczytujący swoje Deski.

Kolejnym punktem często poruszanym przez masonologów jest kwestia realności i materialności Filarów podtrzymujących Świątynię. Jako, że nie widnieją one na Obrazie Loży w R∴F∴ i R∴S∴D∴U∴ niektórzy autorzy wolnomularscy zastanawiali się czy powinny one rzeczywiście znajdować się w Świątyni. Innymi słowy czy Mądrość, Siła i Piękno są niewidocznymi energiami lub zasadami inwokowanymi podczas Prac, czy powinny jednak rzeczywiście widnieć w Świątyni w postaci materialnego i namacalnego przedmiotu?

Dla S∴ Mainguy sprawa ta wydaje się jasna: wszystkie najstarsze dokumenty poświadczają realną ich obecność, choć niekoniecznie w postaci filaru. Rytuały R∴S∴D∴U∴ opracowane w Lozannie w 1875 roku nie wspominają dosłownie o Filarach, lecz o Światłach, które powinny się znajdować w miejscach zgodnie z porządkiem, który przywołałem powyżej. Starszy Ordre des Francs-Maçons trahi podaje: „Po środku tego miejsca [Loży – D∴S∴] i w przestrzeni pomiędzy kolumnami znajdują się trzy zapalone świeczniki, ułożone w trójkąt” [12].

Na rycinach z XVIII wieku ukazujących Lożę Ucznia lub sceny z Inicjacji widać zresztą, długie na wysokość mniej więcej wzrostu mężczyzny, trzy świeczniki, na których znajdują się zapalone świece. Możemy śmiało zatem uznać je za „protoplastów” dzisiejszych Filarów.

Filary a Oficerowie Loży

Kosmiczne Prawa lub Zasady, które umożliwiają wzniesienie oraz podtrzymanie Świątyni – Mądrość, Siła i Piękno – przypisywane są do Oficerów kierujących Lożą. I tak Czcigodny Mistrz utożsamia Mądrość, Pierwszy Dozorca – Siłę, a Drugi Dozorca – Piękno. To oni zresztą przekazują Gwiazdom znajdującym się na Filarach Płomień od Wiecznego Światła, które spoczywa na Pulpicie Czcigodnego Mistrza (niekiedy zarazem lożowym Ołtarzu). Przypominają nam o tym najstarsze dostępne Katechizmy wolnomularskie. Zacytujmy tutaj chociażby obszerny fragment z Guide des Maçons Ecossais:

Pytanie: Co podtrzymuje Loże?

Odpowiedź: Trzy Wielkie Filary.

P: Jak się nazywają?

O: Mądrość, Siła i Piękno.

P: Kogo reprezentuje Filar Mądrości?

O: Mistrza na Wschodzie.

P: Kogo reprezentuje Filar Siły?

O: Pierwszego Dozorcę na Zachodzie.

P: Kogo reprezentuje Filar Piękna?

O: Drugiego Dozorcę na Południu.

P: Dlaczego Mistrz utożsamia Filar Mądrości?

O: Ponieważ kieruję robotnikami i sprawia, aby panowała między nimi harmonia.

P: Dlaczego Pierwszy Dozorca utożsamia Filar Siły?

O: Ponieważ słońce kończy swój bieg na Zachodzie, Pierwszy Dozorca znajduje się tam, aby opłacić robotników, a udzielona im zapłata daje im siłę i podstawę do dalszego życia.

P: Dlaczego Drugi Dozorca reprezentuje Filar Piękna?

O: Ponieważ zasiada na Południu, o najpiękniejszej godzinie dnia przeznaczonej na odpoczynek dla robotników; wzywa on również robotników z odpoczynku do pracy, aby oddano Czcigodnemu [Mistrzowi] odpowiednie honory i chwałę.

P: Dlaczego mówimy, że naszą Lożę podtrzymują Trzy Wielkie Filary?

O: Ponieważ Mądrość, Siła i Piękno są niezbędne do wszelkiej doskonałości i nic bez nich nie może się ostać.

P: Dlaczego?

O: Ponieważ Mądrość tworzy, Siła wspiera, a Piękno zdobi [13].

Te trzy Zasady lub Pryncypia wolnomularskie odnajdujemy również w podstawowym francuskim Katechizmie Rytu Francuskiego, czyli Régulateur du Maçon [14], lecz dopiero w Drugim Stopniu. Podobnie mamy w innym starym nadsekwańskim Katechizmie masońskim z XVIII wieku, La Maçonnerie Adonhiramite, który podkreśla fundamentalną rolę jaką odgrywają Trzy Wielkie Filary dopiero w Stopniu Mistrza [15].

Zaginiony Filar?

Podsumowując niniejsze rozważania stwierdzić możemy, że Filary służą za podstawy dla umieszczonych na nich Świateł („Gwiazd”). Każde ze Świateł symbolizuje jedną z Kosmicznych Zasad, które kierują realizacją wolnomularskiego Dzieła: Mądrość to siła twórcza odpowiedzialna za fazę konceptualizacji; Siła jako energia czynna jest odpowiedzialna za realizację Dzieła, zaś Piękno, odpowiedzialne za estetykę, finalizuje je. Filary nawiązują zatem do symboliki osi kosmicznej (łac. axis mundi), łączącej „to, co na dole z tym, co na górze”.

Jak zauważa S∴ Mainguy:

„Wyrażają [one] związek jaki istnieje między różnymi poziomami wszechświata i bytu. Te trzy podpory są najstabilniejszym wsparciem dla energii wertykalnych, a ich układ w węgielnicę, niczym w przypadku muru kątowego, stanowi najlepszą zaporę dla energii horyzontalnych” [16].

Stąd zapoczątkowane przez B∴ Boucher poszukiwania „czwartego zaginione Filaru” [17] niektórzy Wolnomularze i niektóre Wolnomularki [18] uznają za ryzykowne i niepotrzebne. Niemniej zwróćmy uwagę, że w tradycyjnych systemach ezoterycznych opierających się na Kabale znajdujemy nawiązanie do „czterech filarów Wszechświata” [19].  Dlaczego zatem nie zadać sobie pytania gdzie podział się czwarty filar Świątyni wolnomularskiej, odzwierciedlenia makrokosmosu w mikrokosmosie?

 

PRZYPISY:

1. Boucher J., La Symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 98, przyp. 1.
2. Zob. Edinburgh Register House MS 1696 [w:] Carr H. (red.), The Early Masonic Catechisms, wyd. II, London 1963, s. 43 nn. Tekst Katechizmu dostępny również w Internecie: www.rgle.org.uk/Edinburgh_Register_House_1696.pdf (05.09.2016).,
3. Por. or. W- O- V-n, Three Dinstinct Knocks; or the Door of the Most Ancient Free-Masonry Opening to All Men Neither Naked nor Clothed, Bare-footed nor Shod, &c. Being an Universal Description of all its Branches, from Its First Rise to the present Time, As it is deliver’d in all Lodges,  wyd. VII, London 1790, s. 17. Wydanie dostępne w Internecie: https://books.google.pl/books?id=6y9cAAAAQAAJ&printsec=frontcover&hl=pl&source=gbs_ge_summary_r&cad=0#v=onepage&q&f=false (05.09.2016). Por. również: Jachin and Boaz; or, An Authentic Key to the Door of Free-Masonry, London 1762, s. 8-9. Katechizm dostępny w Internecie: https://archive.org/details/cihm_47273 (11.10.2016).
4. Zob. The Dumfries No. 4 Manuscript [w:] Carr H. (red.), The Early Masonic Catechisms, wyd. II, London 1963, s. 51nn. Przedruk dostępny w Internecie: http://theoldcharges.com/chapter-24.html (11.10.2016).
5. Por. Lhomme J., Maisonneuve E., Tomasco J., Nouveau Dictionnaire thématique illustre de la Franc-Maçonnerie, Paris 2004, s. 140-145.
6. Zob. Ragon J.-M., Cours Philosophique et interprétatif des initiations anciennes et modernes, Paris 1841, s. 102.
7. Por. Wirth O., La Franc-maçonnerie rendue intelligible à ses adeptes. L’Apprenti, t. 1, Paris 1931, s. 171.
8. Por. Carr H., Pillars and Globes, Columns and Cadlesticks – Part 4 of 4, „Freemasons are us” 01.06.2015, dostępny w Internecie: https://freemasonsareus.wordpress.com/2015/06/01/pillars-and-globes-columns-and-candlesticks-part-4-of-4/ (26.09.2016).
9. Por. Guilly R., Les Trois Colonnes : Sagesse, Force et Beauté et les trois Grands chandeliers, Paris 1963, s. 42-44.
10. Zob. Mainguy, Mainguy I., La Symbolique maçonnique du Troisième Millénnaire, wyd. III, Paris 2006, s. 172.
11. Por. Fortune D., Mistyczna Kabała, Warszawa 2005, s. 53.
12. Perau G.-L., L’Ordre des francs-maçons trahi et le secret des Mopses révélé, Amsterdam 1743, s. 43. Wydanie z 1758 roku dostępne w Internecie: http://gallica.bnf.fr/ark:/12148/bpt6k3110864 (26.09.2016).
13. Zob. Guide des maçons écossais ou cahiers des trois grades symboliques du Rit Ancien et Accepté, A Édimbourg 58:., Pierre Mollier (red.), Paris 2004, s. 34.
14. Por. Le Régulateur du Maçon 1785 / „1801”,,, Pierre Mollier (red.), Paris 2004, s. 23.
15. Por. Recueil précieux de la Maçonnerie adonhiramite, Philadelphie 1786, s. 96-98.
16. Zob. Mainguy I. dz. cyt., s. 175.
17. Boucher J., dz. cyt., s. 100.
18. Zob. Mainguy I, dz. cyt., s. 175 oraz: Larose M.-R., Le plan secret d’Hiram : fondements operatifs et perspectives speculatives di tableau de loge, Paris 1998, s. 79.
19. Por. Crowley A., Księga Thota: Krótki esej o Tarocie Egipcjan, tłum. K. Azarewicz, Gdańsk 2016, s. 119.

 

ILUSTRACJE:

1. Zdjęcie dawnej Loży Św. Ludwika mieszczącej się w Nijmegen. Zdjęcie pochodzi z Kulturowego Centrum Wolnomularskiego im. Księcia Fryderyka w Hadze.
2. Wolnomularze zgromadzeni wokół Trzech Wielkich Filarów podczas Prac. Źródło: Ouest-France.
3. Obraz Loży (Ryt Emulation) z wyobrażeniem Trzech Wielkich Filarów.
4. Rycina z XVIII wieku przedstawiająca Przysięgę wolnomularską składaną na Ewangelie przez Recypienta.
5. Grafika reprezentująca Trzy Wielkie Filary na Mozaikowym Bruku, ich nazwy po angielsku i ich korespondencje architektoniczne i oficerskie.