Obraz Loży, czyli wolnomularska „imago mundi”

Neofit(k)a, gdy  zakończył(-a) podróże i został(-a) poddany(-a) wszystkim oczyszczeniom, otrzymuje Światło. Następnie spogląda  na otaczającą go/ją Loże wokół siebie i na przedmioty, które się w niej znajdują ﹘ na symbole. Te symbole, to narzędzia wolnomularskie, z których znaczeniem będzie się zapoznawać przez najbliższy czas. To nad nimi i nimi będzie pracować na swojej ścieżce wolnomularskiej.

W wielu rytuałach R∴S∴D∴U∴ podczas inicjacji przypomina się wielokrotnie Wtajemniczanemu lub Wtajemniczanej, że w Loży „wszystko jest symbolem”. Każdy z przedmiotów znajdujący się w Świątyni zajmuje konkretne miejsce, specjalnie dla niego przeznaczone. Aranżacja Świątyni nie nie jest bowiem wynikiem przypadku, lecz została starannie przemyślana i zaprojektowana.

Nie zawsze jednak świątynie były wyposażone jak dziś. Często Prace wolnomularskie odbywały się w przestrzeniach, które służyły do różnych celów. Wolnomularze spotykali się wówczas na przykład na zapleczach karczm; w miejscach, które zapewniały im anonimowość i dyskrecję; w miejscach, w których – po tym jak Odźwierny upewnił się, że nikt nie zakłóca ich spokoju – nie byli „ani widzialni, ani słyszalni” dla świata zewnętrznego [1].

Rysowany lub rozwijany

W tych czasach podstawowe symbole danego stopnia rysowane były przez Eksperta na posadzce kawałkiem węgla lub kredy [2]. Po zakończeniu Prac starannie ścierano Obraz Loży, tak aby żaden profan nie mógł się na niego natknąć. Zajmował się tym albo ten sam Ekspert, który na początku miał za zadanie narysowanie go albo ostatni wtajemniczony członek Warsztatu.  

Używam sformułowania „Obraz Loży”, gdyż jest ono bezpośrednim spolszczeniem francuskiego terminu Tableau de Loge, który odnajdujemy w najstarszych francuskich tekstach opisujących ten zwyczaj: „We wszystkich Lożach, uczniowskich, czeladniczych, mistrzowskich lub szkockich, gdy mają się odbyć ceremonie, rysuje się kredą na posadce loży, lub na tym co ją zastępuje, pewne figury, które reprezentują Świątynię Salomona, w części lub całości” – czytamy w dokumencie z 1778 roku [3]. A w tekście Rytu Francuskiego z 1786 roku znajdujemy następujący fragment: „Podczas każdego zgromadzenia rysujemy na posadce Loży misteryjny obraz kredą, który ścieramy po pracach za pomocą lekko nasączonej wodą gąbki, co jest dość wygodne” [4].  

Z czasem jednak zaprzestano rysowania symboli wolnomularskich na ziemi i zastąpiono je „dywanikiem”  (z francuskiego tapis), czyli kawałkiem materiału z narysowanymi uprzednio symbolami, który rozwijano przy otwarciu Prac, a zwijano podczas ich zamknięcia.

Zauważmy, że przewaga rysowania symboli masońskich podczas Prac, polegała na tym, że dzięki regularnemu powtarzaniu tej czynności, każdy członek Warsztatu, wcześniej czy później, znał ich układ na pamięć. „Ponadto – jak zauważa S∴ Irène Mainguy – podczas wykonywania szkicu uwaga masonów była skupiona na symbolach, umożliwiając w ten sposób medytację nad ich możliwymi znaczeniami” [5].

Od praktyki tej, jak zauważyłem powyżej, z czasem odstąpiono, a rysowanie zastąpiono rozwijaniem „dywanika”. W niektórych rytuałach, jak w przypadku Rytu Francuskiego, Obraz Loży w ogóle zniknął. Nie był dłużej potrzebny skoro Świątynię coraz lepiej wyposażano, a rysunki zastępowano autentycznymi przedmiotami. Odbiło się to jednak szybko na wiedzy poszczególnych Wolnomularzy, którzy nie do końca zdawali sobie sprawę z tego, który przedmiot jest rudymentarny oraz co może on oznaczać. Dlatego niektóre Loże, a z czasem i Obediencje, zdecydowały się powrócić do pierwotnego zwyczaju rysowania Obrazu Loży. W G∴L∴C∴S∴ rysowanie poszczególnych symboli pierwszego stopnia wzbogacone zostało o rytualny tekst, odczytywany przez wyznaczonych do tego Oficerów i przypominający podstawowe symboliczne znaczenia masońskich przedmiotów. Czym jednak jest ten misteryjny rysunek?

Co reprezentuje Obraz Loży

Obraz Loży to symboliczny rysunek lub ezoteryczny diagram, pewnego rodzaju architektoniczny szkic lub obraz ikonograficzny, wyłożony podczas ceremonii w samym środku świątyni na Mozaikowym Bruku. Otaczają go trzy Filary, które noszą nazwy Mądrość, Siła i Piękno. Obraz Loży symbolizuje Świątynię Salomona, a figurują na nim – jak już pisałem – podstawowe symbole wolnomularskie, nad którymi pracuje się w danym stopniu w Warsztacie. Symbole te wskazują równocześnie na metodę pracy, którą posługują się wolnomularze i wolnomularki w swojej pracy nad samymi sobą i nad Uniwersum.

Obraz Loży, który przyjmuje kształt „długiego kwadrata”, a więc prostokąta składającego się z dwóch kwadratów. Marc Raymond Larose, który chciał nawiązać do symboliki Świątyni Salomona, uważa, że dolny kwadrat reprezentuje przedsionek i dziedziniec Świątyni, zaś kwadrat górny – Święty Świętych, do którego wstęp miał jedynie Arcykapłan [6].

Bazując na swój sposób na tej symbolice, S∴ Mainguy zwraca uwagę, że sposób w jaki Obraz jest graficznie ukonstytuowany wspomaga proces „uniesienia myśli” (fr. élévation de la pensée) [7]. A zatem w części dolnej na Zachodzie widnieją stopnie, po których należy się wspiąć, aby przejść na Wschód i móc tam ujrzeć Światła i oblicze Wielkiego Architekta Wszechświata.

Idea ta przywołuje na myśl drabinę ze snu Jakuba opisanego na kartach Biblii Hebrajskiej. Łączyła ona Niebo z Ziemią, a po jej szczeblach wchodziły i schodziły anioły. Ten, który zdołał wspiąć się na sam szczyt drabiny ujrzeć miał samego JHWH. Nic zatem dziwnego, że w niektórych Rytach, jak na przykład w Rycie Emulation, znajdujemy kompletnie inną wizję Obrazu Loży: miejsce centralne zajmuje na nim drabina w pozycji wertykalnej. Obraz Loży jawi się wówczas jako pewne wyobrażenie świata, swoiste masońskie imago mundi zapewniające łączność manifestacji z Zasadą (łac. principium). „Obraz Loży jako imago mundi (obraz świata) jest syntezą wszystkich wizji świata, jakie powstają podczas jego stopniowego poznawania. Wtajemniczenia, zawarte w znakach, słowach i symbolicznych gestach, mają na celu wtajemniczenie w wiedzę o świecie, zawartą w tym obrazie świata. Tak więc wszystkie te symbole mają na celu połączenie nas z ich źródłem” – pisze B∴E∴R∴ [8].

Niektórzy masonolodzy widzą w Obrazie Loży miniaturę świątyni i znajdują paralelę między nim a dywanikiem modlitewnym służącym muzułmanom (arab. sadżadża) do ich codziennych modlitw. Świątynia i dywanik wyznaczają granice przestrzeni, którą uznać można za sakralną na czas rytualnej praktyki.

Obraz Loży bywa również porównywany do buddyjskiej mandali [9]. Nie sposób dopatrzyć się jakiegokolwiek bezpośredniego powiązania między oboma diagramami. Można zaryzykować pewne porównanie formalne i  ezoteryczne. Oba unaoczniają związek między sferami wyższymi, a sferami niższymi. Oba były wykonywane z materiałów efemerycznych (Obraz Loży rysowany kredą, mandala wykonana z piasku). Oba diagramy są niszczone na końcu ceremonii. Wreszcie, oba utrwalono w pewnym momencie na trwałym podkładzie – płótnie. W przeciwieństwie do mandali kolorystyka Obrazu Loży nie posiada żadnego znaczenia. Wymiar symboliczny tkwi bowiem w przedmiotach, które na nim widnieją, nie zaś w ich kolorach.

Symbole figurujące na Obrazie Loży

Po tych wszystkich rozważaniach zadajmy sobie pytanie: jakie przedmioty (symbole) wolnomularskie znajdują się na Obrazie Loży Ucznia? Rzecz jasna mowa tu o Obrazie Lóż pracujących w Rycie Szkockim Dawny i Uznanym, które są zbliżone do tych z Rytu Francuskiego. Gdy przeszukamy internet znajdziemy różne Obrazy i różne znajdujące się na nim przedmioty. Niektóre się powtarzają, inne występują rzadziej. Zajrzyjmy zatem do klasyków Wolnomularstwa.

B∴ Jules Boucher, który opisuje w swojej La symbolique maçonnique Obraz Loży Ucznia pisze: „«Obraz» ten zawiera dwie Kolumny z Granatami na szczycie, pomiędzy nimi Drzwi, do których prowadzą Trzy Stopnie; nad nimi znajduje się Mozaikowy Bruk. Widnieją na nim również Trzy Okna, Kamień Nieociosany, Kamień Kubiczny Spiczasty. «Obraz» oplata Sznur z Trzema Węzłami, umieszczone są na nim jeszcze dwa światła – Słońce i Księżyc, Cyrkiel i Węgielnica, Pion i Poziom, Młot i Dłuto, Deskę Kreślarską […]” [10].

Tekst Rytu Francuskiego z 1789 roku podaje nieco inną kompozycje Obrazu [11]. I tak mamy nie trzy a siedem stopni, Kolumny zdobione są literami J∴ i B∴, a w górnej części Obrazu w tle za Słońcem i Księżycem widnieją Gwiazdy. Tekst ten nie podaje ile węzłów powinien liczyć sznur. Guide des maçons écossais [12], który w dużej mierze pokrywa się z Three Distinct Knocks z 1760 roku [13] zawiera rycinę, na której widnieją trzy stopnie, natomiast sznur otaczający obraz składa się z siedmiu węzłów.  

Ilość stopni nie jest do końca jasna, różni autorzy podają bowiem różną liczbę. B∴ Jean-Marie Ragon zgodny jest z osiemnastowiecznym tekstem, który przywołałem powyżej [14]; B∴ Edouard Plantagenet opowiada się za trzema stopniami [15]; a na rysunku, który zawiera podręcznik B∴ Oswald Wirth nie widzimy ani jednego stopnia. Podobny problem napotykamy z węzłami na sznurze… Zwróćmy jeszcze uwagę, że najstarsze dokumenty, na które się powoływałem nie umieszczały na Obrazie Loży Delty Świetlistej… Nie miejsce i czas jednak na pochylenie się nad tym problemem w tej chwili. To zadanie na przyszłość.

 

PRZYPISY:

1. Zob. I. Mainguy, La Symbolique Maçonnique du Troisième Millénaire, Paris 2001, s. 204.
2. Por. J. Boucher, La Symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 129.
3. Zob. Laburan [Opat], L’Ordre des Francs-maçons trahi, Amsterdam 1778, s. 145.  
4. Zob. Rituel du rite Francais moderne 1786, Apprenti – Compagnon – Maitre, Geneve 1991, s. 65.
5. Zob. I. Mainguy, tamże.
6. Por.  Tamże, s. 205.
7. M.R. Larose, Le plan secret d’Hiram, Dieulefit 1998, s. 41,
8. Zob. E∴R∴, Le tableau de loge et son approche métaphysique. Du Principe à la manifestation, „Ecossais de St Jean” 05.05.2016, dostępny w Internecie: http://www.ecossaisdesaintjean.org/article-le-tableau-de-loge-et-son-approche-metaphysique-117585598.html (11.05.2016).
9. Por. I. Mainguy, La Franc-Maçonnerie clarifiée pour ses initié: Le Compagnon, t. 2,  Paris 2013, s. 179-180.
10. Zob. J. Boucher, tamże.
11. Zob. Rituel du rite…, op. cit., s. 66.
12. Guide des maçons écossais ou cahiers des trois grades symboliques du Rit Ancien et Accepté, A Édimbourg 58 :., édition critique établie par Pierre Mollier, Paris 2004.  
13. The Three Distinct Knocks or the door of the most ancient-masonry, London 1760.
14. J.-M. Ragon, Rituel de l’Apprenti Maçon, Paris 1860, s. 23.
15. E. E. Plantagenet, Causeries Initiatiques pour le Travail en Loge d’Apprentis, Paris 1929, s. 34.

 

ILUSTRACJE:

1. Rycina kolorowa przedstawiająca scenę z Inicjacji wolnomularskiej, Paryż, ok. 1745 r.
2. W. Blake, Sen Jakuba, ok. 1800-1805, British Museum, Londyn.
3. Obraz Loży z Guide des maçons écossais.
4. Obraz Loży narysowany przez S∴M∴ na pracach Sz∴L∴ „Jan Henryk Dąbrowski” nr 16 pracującej na Wsch∴ Warszawy pod auspicjami Wielkiej Loży Kultur i Duchowości (G∴L∴C∴S∴). Zdjęcie: B∴ Albert Marciniak.