Sznur, Chwosty i Węzły Braterskie

Chwosty, Sznur i Węzły Braterstwa
odzwierciedlają podział kosmosu na Byt i Niebyt.
W Dwunastu Węzłach Sznura
niektórzy widzą dwanaście plemion Izraela,
a inni dwanaście znaków Zodiaku.
Można w nich również widzieć wolnomularzy,
którzy, choć rozproszeni po całym świecie,
łączą się dzięki Pracy w Loży[1].

Sznur składający się z dwunastu węzłów i zakończony dwoma ozdobnymi chwostami, nazywany również w polskiej literaturze wolnomularskiej „sznurem z kutasami”[2], to kolejny symbol, nad którym przychodzi nam się pochylić.

W literaturze masońskiej bywa często nazywany i utożsamiany z Łańcuchem Jedności. Warto jednak odróżnić te dwie rzeczy. Podczas gdy Sznur z Węzłami i Chwostami jest symbolem znajdującym się na Obrazie Loży i dość często na ścianach masońskich świątyń, Łańcuch Jedności stanowi podstawowo rytualny zwyczaj lub obrzęd praktykowany przez wolnomularzy i wolnomularki przy zamknięciu świątynnych prac. „Bracia i Siostry, powstańcie i zdejmijcie rękawiczki, aby utworzyć Łańcuch Jedności” – tłumaczy zgromadzonym Czcigony_a Mistrz_yni pod koniec wolnomularskiego rytuału. Wówczas Bracia i Siostry tworzą krąg wokół Obrazu Loży i podają sobie dłonie przeplatając ręce tak, aby prawa (aktywność) znajdowała się nad lewą (receptywność).

Po czym oddają się krótkiej medytacji, podczas której wspominają Braci i Siostry w potrzebie, tych i te, którym nie udało się dotrzeć na masońskie zgromadzenie z przyczyn losowych oraz tych, którzy „doświadczyli Ostatecznej Inicjacji, którą profani zwą śmiercią”[3]. Wróćmy jednak do symbolicznego sznura z Obrazu Loży.

Sznur jako złożony symbol

Sznur to jeden symbol składający się z trzech elementów: Chwostów, Sznura i Węzłów. Figuruje on na Obrazie Loży i jest wrysowany w Długi Kwadrat symbolizujący Świątynię Salomona. Jego końce, przyozdobione frędzlami, spoczywają po bokach Kolumn B∴ i J∴. W ten sposób sznur ułożony jest wzdłuż trzech boków prostokąta z wyjątkiem jednego, gdzie znajdują się Kolumny i Stopnie wiodące ku Drzwiom. Tak otoczona sakralna przestrzeń skrywa wszystkie podstawowe symbole potrzebne do osiągnięcia stopniowego wolnomularskiego poznania.

Sznur ten, jak zauważył już B∴ Jean-Marie Ragon, „odzwierciedla braterską jedność, która łączy dzięki nierozerwalnemu sznurowi tworzonemu przez wszystkich Wolnomularzy znajdujących się na ziemi, niezależnie od ich przynależności religijnej czy od ich pochodzenia”[4]. B∴ Edouard Plantagenet natomiast tłumaczy różnicę i analogię jakie istnieją między Sznurem z Węzłami a Łańcuchem Jedności: Sznur symbolizuje dla niego „Braterstwo, które łączy wszystkich Wolnomularzy i w związku z tym jest materialną i trwałą reprezentacją «Łańcucha Jedności»”[5]. Rozpatrzmy bardziej szczegółowo znaczenie tego symbolu. W tym celu rozłóżmy go na części składowe.

Chwosty po bokach Kolumn

Chwost to element ozdobny znajdujący się na końcach sznura. Ongiś zwany był kutasem, aktualnie określany bywa również takimi nazwami jak pompon czy frędzel.

W języku francuskim chwost nazywany jest houppe. Zwrot ten, oznaczający tylko element sznura, bywał jednak przez francuskich wolnomularzy mylnie używany do określania całego symbolu. Tymczasem na symbolicznym Sznurze mamy dwa Chwosty, znajdują się one po bokach Kolumn B∴ i J∴, po stronie Północnej i Południowej Obrazu Loży.

Mogą one być interpretowane jako symbol społeczności, zbiorowości, która składa się z osobnych jednostek (nitki chwostu). Symbol ten przypomina nam, że każda osoba, choć tworzy relacje z innymi ludźmi, odpowiada sama za siebie.

A zatem Chwosty wskazywać mogą na pojęcie krańca, granicy. Jak zauważa S∴ Irène Mainguy:

Chwosty mogą przypominać nam o Dekalogu takim jaki jest on opisany w Starym Testamencie: «Przemów do synów izraelskich i powiedz im, żeby oni i ich potomkowie porobili sobie frędzle na skrajach swoich szat […]. Będziecie mieli te frędzle po to, abyście, gdy na nie spojrzycie, przypomnieli sobie wszystkie przykazania Pańskie, i abyście je pełnili, a nie dali się zwieść swoim sercom i swoim oczom, które was prowadzą do bałwochwalstwa, abyście pamiętali i wypełniali wszystkie moje przykazania, i byli świętymi Boga waszego» (Lb 15, 38-40).[6]

Lacs d’amour, czyli Węzły Braterstwa

Element sznura, któremu różni masońscy autorzy poświęcili najwięcej uwagi to bez wątpienia Węzły, zwane po francusku Lacs d’amour. Zwrot ten bywa błędnie tłumaczony na język polski jako „Jeziora Miłości”. Błąd ten wynika z faktu, iż lacs nie stanowi tak naprawdę liczby mnogiej słowa oznaczającego „jezioro” (fr. lac), lecz jak wskazują francuskie słowniki posiada znaczenie „węzła”. Nazwa ta wywodzi się bowiem etymologicznie od łacińskiego laqueus („węzeł”, „pętla”), nie zaś do lacus („jezioro”). Jak zauważył niegdyś jeden z moich Braci tę łacińską etymologię nawiązującą do znaczenia pętli i węzła odnajdujemy w słowie „lasso”. Co więcej, zgodnie z zapisem fonetycznym pierwsze słowo w nazwie Lacs d’amour wymawiamy [la], nie zaś jak w przypadku francuskiego odpowiednika „jeziora” – [lak].    

Drugi element nazwy, rzeczownik amour, rzeczywiście mógłby zostać przetłumaczony na „miłość”. Wskazuje on jednak na charakterystyczny rodzaj miłości, którą Grecy nazywali agape, a więc uniwersalną, bezwarunkową i transcendentną miłość braterską i dobroczynność. Stąd przyjęta tutaj wersja „Węzły Braterstwa” wydaje się jak najbardziej poprawna.

Ponadto, francuska nazwa Lacs d’amour wskazuje na specyficzny rodzaj węzła, który w języku polskim nazywamy „ósemką”. Był on znany już w starożytności, a w średniowieczu symbolizował podobno dozgonną przyjaźń lub wieczną miłość. W żeglarstwie lub alpinizmie jest on używany do zabezpieczenia końcówek lin. B∴ Jean Tourniac zwraca uwagę, że Węzły Braterstwa można porównać do węzłów Salomona, które w islamie posiadają to samo znaczenie co salomonowa pieczęć wiążącą niebo z ziemią; to, co na górze z tym co na dole[7].

Heraldyczne korzenie Węzełów Braterstwa

Odnajdujemy podobny kształt wezła przede wszystkim w heraldyce, gdzie nazywany jest zazwyczaj „splotem”. Figuruje on na różnych herbach, w tym w herbach kościelnych dostojników. Sploty znajdują się również w herbie dynastii sabaudzkiej. To z niej wywodzi się między innymi Wiktor Emmanuel II, król Sardynii, który po słynnej wyprawie tysiąca Czerwonych Koszul dowodzonej przez B∴ Giuseppe Garibaldiego i po zajęciu Neapolu został ogłoszony pierwszym królem Zjednoczonego Królestwa Włoch.

Na heraldyczne korzenie tego symbolu zwracał uwagę B∴ Jules Boucher, a Obraz Loży, na którym znajduje się Sznur z Węzłami uważał on za pewnego rodzaju wolnomularski herb[8].

Dla B∴ Daniel Ligou funkcja węzłów jest bardziej ozdobna niż symboliczna[9]. Symbol Sznura przypomina bowiem wolnomularzom i wolnomularkom spekulatywnym o ich operatywnych korzeniach, o sznurku murarskim służącym do wytyczenia planu budowli w terenie oraz linii prostych na podłogach i ścianach. Przypomniał o tym współczesnym masonom B∴ Wladimir Nagrodski w swoim artykule opublikowanym w czasopiśmie „Le Symbolisme” w 1933 roku[10].

Ilość Węzłów

Niemniej w Węzłach Sznura chodzi być może o coś więcej niż tylko o względy estetyczne. W tym celu zadajmy sobie pytanie o ilość węzłów, które znajdować się powinny na tym emblemacie.

Różni autorzy podają różne liczby. Zazwyczaj na Sznurach widniejących na Obrazach Loży Ucznia mamy trzy, siedem lub dwanaście Węzłów. B∴ Wirth nie wydaje się zdecydowany w tej kwestii, ponieważ w swoim podręczniku uczniowskim wspomina o dwunastu węzłach, natomiast na Obrazie Loży, który podręcznik ten zawiera umieszcza tylko trzy[11]. B∴ Boucher natomiast dostosowuje ilość węzłów do symbolicznego wieku Wolnomularza lub Wolnomularki w danym stopniu[12].

Niemniej liczba dwanaście wydaje się w pełni uzasadniona. Wiąże ona bowiem wolnomularstwo spekulatywne z mularstwem operatywnym i korzeniami sztuki budowlanej sięgającej czasów starożytnych. Sznur ze związanymi końcami, na którym nawiązanych było dwanaście węzłów już w starożytnym Egipcie służył urzędnikom mierniczym, „harpedonaptom”, do wyznaczania w terenie kąta prostego. Dwanaście węzłów na sznurze – poza nawiązywaniem do dwunastu pokoleń Izraela i dwunastu znaków Zodiaku, a zatem do idei całości – odsyła również do Pitagorasa i jego prawa, które ten wielki inicjowany odkryłby obserwując posadzkę współczesnych mu świątyń. Dzięki sznurowi z dwunastoma węzłami skonstruować możemy łatwo i szybko idealny trójkąt prostokątny (3–4–5), w którym wolnomularze i wolnomularki mogą się dopatrzyć innego ważnego narzędzia, Węgielnicy.

Podsumowując, zważmy, że w tradycyjnym ujęciu Świątynia wolnomularska reprezentuje wszechświat, makrokosmos ukazany na poziomie mikrokosmosu. Widniejący na Obrazie Loży symbol Sznura z Węzłami i Chwostami, poza spełnianiem funkcji estetycznej, zaznacza plan tego kosmosu. Sznur jakoby domyka ten masoński glif oraz wiąże, łączy i spaja symbole znajdujące się w jego obrębie. To, co mogłoby egzystować w chaotycznym rozproszeniu zostaje dzięki niemu ukazane jako jedna uporządkowaną i harmonijną całość.

PRZYPISY:

[1] Za „Rytuał Rysowania Obrazu Loży” [w:] Podręcznik Ucznia, GLCS, Paris 2012, s. 27.

[2] Por. S. Załęski, O masonerii w Polsce, Kraków 1908 [reprint 2015], część II, s. 11.

[3] Cytat zaczerpnięty z tzw. „Toastu Dekarza”.

[4] Zob. J.-M. Ragon, Rituel du grade de Compagnon, Paris 1860, s. 36.

[5] Cytat E. Plantagenet za : J. Boucher, La symbolique maçonnique, Paris 1948, s. 170.

[6] Zob. I. Mainguy, La Symbolique maçonnique du Troisième Millénaire, Paris 2006, s. 165.

[7] Por. J. Tourniac, Symbolisme maçonnique et tradition chrétienne, Paris 1988, s. 122.

[8] Por. J. Boucher, dz. cyt., s. 173.

[9] Por. D. Ligou, Dictionnaire de la Franc-Maçonnerie, wyd. II, Paris 2015, s. 214.

[10] Por. W. Nagodski, L’Outil méconnu, „Le Symbolisme” 1933, nr 173, s. 127.

[11] Por. O. Wirth, La Franc-Maçonnerie rendue intelligible à ses Adeptes : Sa philosophie, son objet, sa méthode, ses moyens : l’Apprenti, t. 1, Paris 1999, s. 161, 163.

[12] Por. J. Boucher, dz. cyt., s. 170, 175.

ILUSTRACJE:
1. Sznur z trzema Węzłami.
2. Sznur z Chwostami i dwoma Węzłami Braterstwa. Ilustracja pochodzi z: I. Mainguy, dz. cyt. s. 162.
3. Sposób wiązania Węzłów Braterskich. Ilustracja pochodzi z: J. Boucher, dz. cyt., s. 171.